Bizarra hennaz gorritua dauka. Buruan, beste somaliar gizonezko ugarik bezala, koofiyad izeneko txapela. Adeitsu etorri da bisitariari diosala egitera. Lehenengo aurkezpen eta galdera-erantzunen ondoren, segituan utzi nahi izan du zerbait argi: «Jakingo duzu ez zaudela Somalian, ezta? Hau Somaliland da».
Horrela hasten da Somaliland-i buruz Berria egunkariko egindako erreportajea. Hemen ikus dezakezu osorik.
Independentzia aldarrikatu zutenetik hogei urte pasa dira aste honetan. Gerra zibilak eragindako hondamenditik altxatzea lortu dute, eta herrialde egonkorra eta baketsua izatea ere bai. Somaliland, ordea, nazioarteak ez du estatu bezala aitortu, eta horrexen zain segitzen dute.
Euskadi Irratiko Amarauna saiorako egindako erreportajea.
Hogei urte dira gaur Somalilandek independentzia aldarrikatu zuela. Somaliaren menpeko lurralde izateari utzi zion orduan, eta azken urteotan nahikoa herrialde egonkorra eta baketsua izatea lortu du. Batez ere, etengabeko gerra egoeran bizi den Somaliarekin konparatuz gero.
Herrialde bezala funtzionatzen du Somalilandek. Gobernu, txanpon, pasaporte eta armada propioak ditu, esaterako. Baina nazioarteak ez du estatu bezala errekonozitu.
Independentziaren 20. urteurrena, ospakizuna izateaz gain, nazioartearen aitortza eskatzeko erreibindikazio egun ere bihurtuko dute somalilandarrek.
Euskadi Irratiko Albiste Faktoriarako egindako kronika.
Addis Abeban baino eskale gutxiago topatu dut hiriburutik irten naizenetan. Landa eremua utzi eta hiriburura aukera bila joaten direnetako askori, argi dago, hobetu baino okertu egiten zaizkiela bizi baldintzak.
Tigray-ko emakumea etxeko atarian
Hiriburutik kanpora irtendakoan, ordea, eskale gutxiago topatu arren, beste inon baino jende gehiago gerturatu zait dirua eskatzera. Gerturatu zaizkidanak ez dira inoren errukia eraginez dirua atera nahian dabiltzanak. Eskolarako, lanerako edo merkaturako bidean azal zuriko farenji bat ikusi, eta lotsa eta erreparorik gabe dirua eskatzen duten eskatzaileak dira. Agurra bera erabiltzen dute, sarritan, horretarako: “Hello, 1 birr?”.
Etiopian egin ditudan hilabeteetan zer pentsatua ugari eman dit jokabide honek. Bertakoek atzerritar zuriekin horrelako jarrera zergatik duten aztertzen hasita, bi arrazoi nagusi datozkit burura: kooperazioa eta turismo arduragabea.
Dorze-ko neskatoa
Etiopia gobernuz kanpoko erakundez josita dago. Hiri guztietan eta herri handi gehienetan ikus daiteke Europako edo AEBko agentziaren baten bulegoa. Errepidean berriz, etengabe gurutzatzen dira elkarte borondatetsu hauetako auto handiak.
Elkarte horiek egiten duten lana sakon baloratzeko adina datu eta ezagutza ez daukat. Iruditzen zait batzuek lan polita eta beharrezkoa egiten dutela, eta beste batzuek lortzen duten bakarra diru emaile aberatsen kontzientziak lasaitzea dela.
Dead Aid liburuaren azala
Esku artera berriki iritsi zaidan liburu batek dio erabat kaltegarria dela laguntza oro. Dead Aid da liburuaren izena. Dambisa Moyo ekonomialari eta idazle zambiarra da egilea. Bere tesi nagusia da azken 50 urteetan Afrikara bideratu diren milaka milioiek ez dutela pobrezia handitu baizik egin. Herrialdeek laguntzarekiko menpekotasuna garatzen dutela dio Moyok, gobernuen ustelkeria areagotu egiten duela debaldeko diruak, eta espiral horretatik irtetea zaila dela oso. Emandako laguntzek pobretu egin dutela, alegia, lehenagotik nahikoa pobretuta zegoen kontinentea. Laguntzari muzin egin eta eurek diseinatutako bidea jarraitu duten herrialdeen ereduak goraipatzen ditu egileak, egoera hobean daudela erakutsiz. Ez dut oraindik liburua irakurri, baina itxura polita du.
Turismoa da diru eskatzaileak hain ugari izatearen beste arrazoia. Etiopiara bisitari asko gerturatzen da. Antzinako kulturen erakusle diren gaztelu eta elizak ikustera etortzen dira asko, eta ohitura zaharrei eusten dieten tribuak ezagutzera beste batzuk.
Konturatu naiz turismoaren bueltan sortzen diren hartu-eman gehienetan ez duela giza harremanak apenas garrantzirik. Etortzen direnetako askok argazkiak ateratzea nahi dute, soilik.
Turistak Omo bailaran (Argazkia: Jean Sébastien Mora)
Tribu berezia bera ikustea eta haren ohiturak ezagutzea baino, argazki koloretsu eta ikusgarria ateratzea dute helburu. Momentua betikotzea, eta etxekoei zein lagunei halako tokitan izan direla erakustea.
Bertakoek, berriz, argazki horren trukean jasoko duten dirua nahi dute. Besterik ez. Argazkilariaren inguruan inongo kuriositaterik ez dutela esango nuke. Ohituta daude 4X4 dotoreetan Addis Abebatik bidaltzen diren turista paketeak jasotzen. Herrixkara iritsi, argazki batzuk atera eta hurrengo herrira joaten dira, zerbaitetan desberdina den tribu bati, antzeko parajean, erretratuak ateratzera. Auto dotorea eta uzten duten dirua dira bisitariak bertakoei erakusten dieten bakarra. Aurrerako geratzen den erreferentzia bakarra, ondorioz, horixe da.
Nekagarriak egin zaizkit egun asko. Nekagarriak eta mingarriak. Pena sentitu dut batzuetan, jendea dirua eskatzera hain erraz makurtzeagatik. Lanera edo eskolara doanak bere bidea utzi eta bisitariari eskua luzatzeak zerbait ez dabilela ongi erakusten baitu. Beste hainbeste gertatzen da merkatuan artoa edo kafea saltzen ari denak, saltzeko duen generoa eskaini ordez, dirua eskatzen duenean. Erosiko nioke ba kafea, gustura!
Shire-ko ume jostariak
Haserrea sentitu dut beste askotan. Hankadun txanpon bezala ikusi dudalako neure burua, eta gogaitu egin nautelako eskatzaile desatseginek. Eskean datorrena umea denean konponbidea erraza da: jolasean hastea. Txantxetan hastearekin batera ahazten zaio umeari, eta ondorioz norberari, dirua edo boligrafoa eskatuz gerturatu dela. Eskatzailea heldua denean, ordea, kosta egiten da egoerari buelta ematea. Ez da erraza hortik haratago pertsona horrekin harremanik garatzea. Egunen joanean zeure baitan ixten zara, eta errazago egiten duzu bertakoez paso.
Birplanteatu beharreko kontuak iruditzen zaizkit biak, kooperazioa eta turismoa. Kanpotarrok arduratsuago jokatu behar genuke bi alorretan, ziurrenik. Baina, batez ere, bertakoek erabaki behar dute nahi dutena zer den. Laguntza zein puntutaraino behar duten, turismoari noraino eta nola zabaldu nahi dizkioten etxeko ateak, horrek etxekoen bizimodua nola erasaten duen… Askok ume bezala tratatu arren, eta gozokiak errazago lortzeko, tarteka, berak ere ume gisa jokatu arren, Afrika ez baita umea.
3 milioi hektareako landa eremua dauka Etiopiako gobernuak errentan emateko. Neurria hobeto ulertzeko esanda: nafarroa halako hiru, errentan emateko.
Gehientsuena esleitu berri die atzerriko nekazaritza multinazionalei. India, Txina eta Saudi Arabiako korporazioak gehienak. Enpresa hauek soroak prestatzen hasi dira, eta noski, honek ondorio zuzenak ditu bertako herritarrengan. Nekazari asko lurrik gabe geratu dira, eta artzainak berriz, euren artaldeentzako larrerik gabe.
Ez da hori ekimenaren kontraesan bakarra. Laborantzarako emankorra den lurra alokatzen ari den Etiopiak, iaz 700 mila tona elikagai jaso zituen giza laguntza moduan.
Euskadi Irratiko Albiste Faktoriarako egindako kronika.
Ahuntzak zalapartaka eta jostari ikusi zituen Kaldik. Harrituta zegoen ahuntzaina bere abereen portaerarekin, eta euren joan-etorriak gertutik jarraitzen hasi zen poztasunaren iturburua zein zen jakiteko. Berehala konturatu zen inguruko arbolatxo batzuetako fruitu gorrixkak jan ondoren hasten zirela ahuntzak saltari.
Heldu gabeko kafe aleak arbolan
Ahuntzainak berak ere fruituok probatzea erabaki zuen, beregan antzeko eraginik ote zuten jakiteko. Dastatu zituen, eta berehala sentitu zuen berak ere bizitasuna. Kementsu ageri zen, eta lotarako batere gogorik gabe.
Kristo ondorengo V. mendea zen, eta ordurako Etiopian kristautasuna sartua zegoen. Ahuntzainak inguruko monasterio bateko abadeari eman nahi izan zion bere aurkikuntzaren berri. Abadeak, ordea, ez zion ahuntzainari harrera onik egin. Deabruaren kontuak zirela esanez, sutara bota zuen ahuntzainaren kafe adartxoa.
Kafe aleak txigortzen
Garretan aleak nola kiskaltzen ziren begira ari zirela, usain berezia zabaldu zen. Usain ederra zen eta abadeak ez zuen bere zakarkeria konpondu beste erremediorik izan. Aleak sutatik atera eta infusioa egin zuen haiekin. Deabruaren kontua izatetik, berehala pasa zen Kaldiren aurkikuntza jainkoaren oparia izatera. Kaffako monjeei ederki etorri zitzaien ahuntzainaren aurkikuntza, gaueko errezo ordu luzeetan esna irauteko.
Etiopiakoa da jatorriz kafea. Kaldi ahuntzainaren eta abadearen kondairak azaltzen du nola aurkitu zuten. Bertsio eta ñabardura ugari dituen kondaira ederra da.
Mendeak erruz igaro dira, baina Kaldiren aurkikuntza oraindik ere estimatzen dute etiopiarrek. Buna, hala deitzen diote kafeari, zeharo txertatuta dago egunerokoan. Goiz, eguerdi eta iluntzean, loa galtzeko beldurrik gabe edaten dute.
Kafe zeremonia, pazientziaz, mimoz eta arretaz egiten den errituala da. Lehenengo kafe aleak txigortu. Ikatzezko txingarraren gainean jartzen dute ontzia, aleen kolorea apurka apurka iluntzen denera arte. Ahuntzaina eta abadea orain 15 mende liluratu zituen usain berdinak gozatzen ditu zeremoniako parte hartzaileak.
Almaizean kafea xehatzen
Aleak txigortutakoan, eta sutan ura berotu bitartean, almaizean kafea xehatzeko momentua da. Pazientziaz egin beharreko lana da hau, hauts marroi xehea lortu arte.
Ura berotutakoan kafea bertara bota behar da, eta denbora utzi behar zaio infusioa behar bezala egin dadin. Ez da iragazkirik erabiltzen, denborak bere tokia jartzen baitu dena, baita kafe hautsa ere, pitxarraren hondoan.
Prozesu guztia, egoki prestatutako eszenatokian egiten da. Lurrean belar freskoa edo hosto berdeak egoten dira, eta edalontziak neurri bereziko mahaitxoaren gainean jartzen dira, banaka banaka garbitu ondoren. Mahai horren bueltan, aulki txikietan eserita, kafea edango dutenak.
Edateko unean, kafearen usain gozoari beste gehigarri bat ere jartzen diote Etiopian: intsentsua. Ikatzaren gainean jarritako intsentsu harritxoek segituan ateratzen dute ingurua lausotzen duen ke usaintsua.
Negesti kafea prestatzen
Kafea kikarara bota aurretik azukrea jartzen dute hondoan. Dezente, gozotasunik falta ez dadin. Zerbitzatu, Euskal Herrian sagardoaren antzera, goitik egin behar da, kikararen eta pitxarraren artean, gutxienez, metro erdiko distantzia utziz. Bits gozoa ateratzen zaio, hartara, kafeari. Kafearekin batera dastatzeko krispetak ateratzen dituzte alboan, azukrearekin gozatuta hauek ere.
Etiopiako etxe gehienetan mendeetan egindako errituala da kafe zeremonia hau, bizilagunen arteko hizketaldi luzeetarako aitzakia eman izan duena. Gaur egun, ordea, gero eta bakanagoak dira errituala egin ahal dezaketenak. Kafearen prezioak etiopiar asko buna edan ezinda utzi ditu.
Munduko kafe ekoizle eta esportatzaile handienetakoa da Etiopia. Uztaldi bakoitzean 190.000 tona kafe esportatzen ditu. 15 milioi etiopiar, era batera edo bestera, kafe produkzioaren katean aritzen dira lanean. Soroan gehienak, baina baita banaketa eta salmentan ere.
Merkatua, ordea, multinazional bakan batzuek dute kontrolatua. Lau enpresa handiren artean (Kraft, Nestle, Proctor and Gamble eta Sarah Lee) banatzen dituzte negozioaren etekinak. Eurek ezartzen dituzte merkatuko baldintzak, eta ondorioz, kafearen prezioa. Gobernuak saiakeraren bat egin du prezioak kontrolpean izateko, baina eraginkortasun handirik ez du orain arte lortu.
Khad landarea, Afrikako anfetamina
Etiopiako nekazari ugarik ezin dute kafe produkziotik bizi, enpresa hauek uztagatik ordaintzen dietena hutsaren hurrengoa delako. Kafea lantzeari utzi diote askok, eta khat izeneko landarea hazten dute orain. Etiopian eta inguruko herrialdeetan legezkoa den narkotikoa da, txiklea bezala murtxikatzen dena. Europara ere esportatzen dute landarea, nahiz eta han legez kanpokoa izan. Landare hau salduz bizirautea lortzen dute nekazariek, eta kafea landuz ez.
Kafe soroa Etiopia hegoaldean
Korporazio multinazionalen soroak, berriz, gero eta hedatuago daude Etiopiako lurretan. Inguruko herritarrek bizitoki berriak topatu behar izan dituzte, euren etxeak zeuden arboladiak bota, eta soroak egin dituztelako han. Bakar batzuei eman diete lana enpresa hauek, baina egun osoko soroko lanagatik xentimo bakan batzuk ordainduz.
Buna maite duten etiopiar askok, bien bitartean, euren herrialdean sortzen den fruituaren usain eta zaporea, Kaldi ahuntzainaren aurkikuntza, dastatu ezinda segitzen dute, edo nahi luketena baino gutxiagotan gozatuz.
Lasterka ageri dira emakume gazteak lokatz artean. Oinutsik daude denak. Buru gainean jartzen dute lokatzez beteriko erretilua, eta korrika eramaten dute, zulotik makina dagoen tokiraino. Euretako batzuek ez dituzte 12 urte baino gehiago izango.
Horrela hasten da Ghanako urre meategiei buruz Berria-rako egindako erreportajea. Hemen ikus dezakezu osorik.
Hegoafrikan bortxaketa “zuzentzaile” deiturikoen kasuak gero eta ugariago dira. Gizon taldeek lesbianak bortxatzen dituzte, euren joera sexuala zuzentzeko argudioarekin.
Basakeria honen azken biktima 13 urteko neskato bat izan da. Pasa den hilean, 24 urteko emakume bat harrika hil zuten, bortxatu ondoren.
Hegoafrikako gobernuak talde berezi bat sortu du gay eta lesbianen aurkako gorroto erasoak ikertzeko, eta gehiago gerta ez daitezen neurri eraginkorrak hartzeko.
Euskadi Irratiko Albiste Faktoriarako egindako kronika.
Saharaz azpiko Afrikan gero eta eskolatutako haur gehiago dago. Unesco-k argitara eman berri duen txostenaren arabera, gobernuek urtetik urtera hazi egin dute hezkuntza sistemara bideratutako aurrekontua, eta hori emaitza oso onak ari da ematen. 2000 urtean 89 milioi haur ziren lehen hezkuntzan, 2008an berriz,129 milioi ikasle. Ikasle kopurua bakarrik ez, Unesco-ren arabera hezkuntzaren kalitatea ere hobetu egin da Afrikan.
Euskadi Irratiko Albiste Faktoriarako egindako kronika.
Zipriztin 